Maymun Çiçeği (MPOX) Virüsü Nedir?
Maymun çiçeği virüsü, daha çok orta ve batı Afrika\\\'da rastlanılan, Ortopoksvirüs cinsine ait olup, insanlara genellikle enfekte bir kişi veya hayvanın cilt lezyonları ya da vücut sıvılarıyla doğrudan teması sonucu bulaşan zoonotik bir hastalıktır. Ateş, baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, kas ağrısı ve yorgunluk maymun çiçeği virüsünün neden olduğu belirtilerdir. Bir diğer tipik belirtisi olan döküntüler genellikle yüz, eller, ayaklar ve ağızda ortaya çıkıp, bir süre sonra içi sıvı dolu lezyonlara dönüşür.
Mpox virüsü, artık görülmeyen çiçek hastalığına neden olan variola virüsü ile aynı virüs ailesinin bir parçası olsa da, etkileri daha hafiftir ve nadiren ölümcüldür. "Maymun çiçeği hastalığı" olarak adlandırılsa da hastalığın kaynağı bilinmemektedir ancak daha çok görüldüğü bölge olan Afrika kemirgenleri ve insan olmayan primatların (maymunlar gibi) virüsü barındırdığı ve insanlara bulaştırabildiği bilinmektedir.
İlk insan vakası vakası 1970 yılında kayıtlara geçse de, Dünya bu virüsün adını 2022 salgını ile birlikte duymuştur.
Maymun çiçeği hastalığı (mpox), enfekte hasta ile yakın ve uzun süreli temas, cinsel ilişki, lezyonlarla temas ve solunum yolu ile bulaşabilirken, hayvanlardan insanlara da enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları, deri veya mukoza lezyonlarıyla doğrudan temas, ısırık ve tırmalanma yolu ile bulaşmaktadır.
Hastalığın klinik tablosunda ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, lenf düğümlerinin şişmesi ve halsizlik-enerji eksikliği ile kendini göstermektedir. Ateş semptomunu takip eden 3 gün ile birlikte deri döküntüleri görülmeye başlar. En yaygın görülen belirtisi döküntü, ateş, baş ağrısı, kas ağrısı ve lenf düğümlerinde şişmedir.
Maymun Çiçeği Virüsünün Genotipleri Nelerdir?
Mpox olarak da adlandırılan maymun çiçeği virüsünün iki farklı genotipi vardır. DSÖ tarafından 2022 Ağustos ayından itibaren Orta Afrika’da görülen Orta Afrika soyu Tip I (Clade I) ve Batı Afrika’da görülen Kongo Havzası/Batı Afrika soyu Tip II (Clade II) olarak isimlendirilmiştir.
Tip II suşu da tip IIa ve Tip IIb olarak ikiye ayrılmıştır. Tarihsel olarak Orta Afrika suşu Batı Afrika suşuna göre daha şiddetli hastalıklara yol açmış ve göreceli olarak daha bulaşıcı olduğu raporlanmıştır. 2022 yılında başlayan ve tüm dünyayı etkileyen maymun çiçeği virüsü Clade IIb olarak tanımlanırken, Eylül 2023 sonrası Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve çevresindeki ülkelerden bildirilen vakalar Tip II grubuna aittir.
Haziran 2024 itibariyla dünya üzerindeki yayılımı ve son vaka artışındaki Tip I suşunun gösterdiği klinik farklılıklar nedeniyle DSÖ tarafından Tip Ib olarak isimlendirilmesi uygun görülmüştür. Bu suşun daha bulaşıcı olabileceği ve kliniğin daha ağır seyredebileceği düşünüldüğü için DSÖ tarafından acil durum ilan edilmiştir.
Maymun Çiçeği (MPOX) Virüsü Nasıl Bulaşır?
Maymun çiçeği virüsü, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları, deri veya mukoza lezyonları ile doğrudan temas, ısırık, tırmalama, çiğ ya da az pişmiş enfekte hayvan etlerinin tüketilmesi ile bulaşır. İnsandan insana bulaşma şekli ise enfekte olmuş kişi ile cinsel ilişki gibi ten tene temas, öpüime, damlacıklar yoluyla yayılmasını sağlayan uzun süre yüz yüze yakın mesafede konuşma, kontamine giysi, çarşaf, havlu gibi eşyaların kullanılmasıdır. Mpox virüsünün daha çok görülebileceği hayvanlar sincap, sıçan ve fare gibi küçük yabani hayvanlardır.
Maymun çiçeği virüsü şu yollarla bulaşır:
- Ten teması (dokunma, öpüşme, cinsel ilişki)
- Hayvanların salyaları, çırmalaması, ısırması veya o hayvanın etinin yenmesi de hayvandan insana bulaşma yoludur.
- Yatak örtüleri, havlu gibi kontamine eşyalarla temas
- Uzun süreli yakın temas ile birlikte solunum damlacıklarının yayılması
- Anneden bebeğe bulaşma, gebelik ve doğum sırasında ve sonrası yakın temaslada çocuğa bulaşabilir.
Maymun Çiçeği (MPOX) Virüsü Belirtileri Nelerdir?
Maymun çiçeği virüsü belirtileri, döküntü, ateş, lenf düğümlerinde şişme, baş ağrısı, sırt ağrısı, kas ağrıları ve halsizliktir. Hastalığın neden olduğu döküntüler kaşıntılı olup, özellikle yüz ve ekstremitelerde yoğunlaşır, yüz, avuç ve ayak tabanlarında daha sık görülür. Genital bölge, oral mukozalar, gözün şeffaf dokusu ve korneada döküntülerden etkilenebilir.
Maymun çiçeği virüsünün neden olduğu belirtiler şunları içerir:
- AteÅŸ
- Deri döküntüsü
- Lenf düğümlerinde şişme (Lenfadenopati)
- YoÄŸun halsizlik
- Kas ağrısı
- Sırt ağrısı
- Baş ağrısı
Maymun çiçeği virüsünde görülen döküntü, ağrılı olabilen düz, kırmızı şişlikler olarak ortaya çıkabilir. Daha sonra oluşan bu şişlikler irinle dolan kabarcıklara dönüşür ve daha sonra bu kabarcıklar kabuklanır ve düşer. Tüm süreç iki ila dört hafta sürebilir. Bu süreç tamamlanana, yani döküntüler kabuklanıp düşene kadar virüsü bulaştırabilir durumda olursunuz.
Maymun çiçeği virüsü semptomları ne kadar sürede ortaya çıkar?
Maymun çiçeği virüsünün semptomları genellikle virüse kaptıktan sonraki 3 hafta içinde kendini gösterir ve kişi grip gibi mpox belirtilerinden birini göstermeye başladıysa genellikle 1-4 gün sonra kızarıklık gelişir. Hastalık ile ilgili veriler, kişilerin semptom göstermeye başlamadan 4 gün önce bile virüsü bulaştırabildiğini de göstermektedir.
Maymun Çiçeği (MPOX) Virüsü Nasıl Teşhis Edilir?
Suçiçeği, kızamık, bakteriyel deri enfeksiyonları, uyuz, uçuk, frengi gibi hastalıkların yarattığı belirtiler ile benzerlik gösterebilen semptomlar gösterdiği için maymun çiçeği virüsünü tespit etmek için test yapılması gerekir. Ciltte ortaya çıkan lezyon\\\'dan alınan örnek doku ile yapılacak PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) testi ile maymun çiçeği virüsü teşhis edilebilir. Eğer ciltte yara oluşmadı ise ve buradan örnek alınamadıysa, anal veya rektal sürüntü alınarak da test almak mümkündür.
Bunun dışında bağışıklık sisteminizin antikor üretip, üretmediğini anlamak için için bir kan testi de istenebilir.
Maymun Çiçeği (MPOX) Virüsünden Nasıl Korunulur?
Sürveyans yani virüs konusunda sistematik gözlemler ve yeni vakaların hızlı tanımlanması, salgının kontrol altına alınması için kritik öneme sahiptir. Salgınları sırasında, enfekte kişilerle yakın temas, maymun çiçeği virüsü enfeksiyonu için en önemli risk faktörüdür.
Maymun çiçeği virüsü nadir görülmesine rağmen özellikle seyahat ederken yakalanma riskini en aza indirgemek için bu tedbirleri almak gerekmektedir:
- Aşı olun (Çiçek hastalığı için geliştirilen aşılar ayrıca maymun çiçeğine karşı da koruma sağlar.)
- Virüsün belirtilerini gösteren kişilerden uzak durun, bilhassa cilt temasından kaçının.
- Hasta olduğunu bildiğiniz kişinin yatak takımlarına, havlularına veya giysilerine dokunmayın.
- Hasta olan biri ile temas ettiyseniz mutlaka ellerinizi sık sık sabun ve suyla yıkayın veya alkol bazlı el dezenfektan ile temizleyin.
- Virüsü taşıyabilecek hayvanlardan kaçının.
Maymun Çiçeği (MPOX) Virüsünün Tedavisi Nasıl Yapılır?
Spesifik olarak maymun çiçeği virüsü için herhangi bir tedavi yoktur fakat çiçek hastalığına benzerliği nedeni ile çiçek hastalığına karşı korunmak için geliştirilen antiviral ilaçlar monkeypox\\\'u tedavi etmek için kullanılabilir. Maymun çiçeği virüsünün bulaştığı bir kişide tedavinin amacı hastalıktan kaynaklı ağrı, oluşan yaralar gibi belirtileri kontrol edip, kaldırmaya yöneliktir.
Eğer hastalığın belirtilerini gösteriyorsanız hızlıca bir sağlık kuruluşuna başvurup, erken şekilde tedavi almanız oldukça önemlidir.
Çiçek aşısı maymun çiçeğinden korur mu?
Sağlık Bakanlığı\\\'nın yayınladığı Maymun Çiçeği rehberinde çiçek hastalığına karşı kullanılan aşıların maymun çiçeğine karşı da belirli oranda bir koruma sağladığı ifade edilmiştir.
Çiçek hastalığına karşı aşının rutin uygulandığı dönemde çiçek aşısıyla aşılananlarda, çiçek aşısının maymun çiçeÄŸi hastalığını önlemede yaklaşık … oranında etkili olduÄŸu gözlemsel birkaç çalışmayla ortaya konmuÅŸtur. Bu nedenle daha önce çiçek aşısı olanlar hastalığı daha hafif geçirebilir ya da maymun çiçeÄŸi hastalığından korunabilir.
Çiçek hastalığına karşı önceden aşı yapıldığının göstergesi olarak ön kol üst kısmındaki aşı izi kabul edilebilir. Kişiler aşı olduğunu hatırlamıyorsa kollarında bu izi arayabilir. Aynı zamanda çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen antiviral ajanlar, maymun çiçeği tedavisi için de kullanılmaktadır.
Maymun Çiçeği ve Su Çiçeği Hastalığı Arasındaki Fark Nedir?
Birbirine benzeyen belirtiler içeren iki hastalığın bazı temel farkları vardır, bunlar ise şöyledir:
- Mpox bir ortopoks virüsü iken suçiçeği bir uçuk virüsüdür
- Su çiçeği çok daha bulaşıcıdır ve çok daha hızlı yayılır
- Suçiçeği genelde 2 hafta içinde iyileşirken, maymun çiçeğinin iyileşme periyodu 2-4 hafta arasıdır
Maymun Çiçeği (MPOX) Hakkında Sık Sorulan Sorular
Maymun çiçeği hastalığı (MPOX virüsü) tarihçesi nedir?
Maymun çiçeği virüsü olarak bilinen ancak daha sonra maymunlarla ile direk ilişkilendirmek mümkün olmadığı için mpox olarak adı değiştirilen virüs ilk olarak 1958 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti\\\'nden deney hayvanı olarak Kopenhag\\\'a getirilen maymunlarda lezyon olarak görülmüştür. Virüse ait semptomlar ilk kez maymunda görülmüş olsa da maymunlar virüsün doğal konakçıları değildir.Günümüzde özellikle Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile Orta ve Batı Afrika\\\'da vakalar gittikçe artmaktadır.
Maymun çiçeği virüsü hangi virüs ailesine aittir?
Maymun çiçeği virüsü (MPOX), orthopox virüs ailesinden gelmektedir. Endemik ülkelerde maymun çiçeği salgınları enfekte hayvanlarla ve hayvan ürünleriyle doğrudan temas sonucu ortaya çıkmış, kişiden kişiye bulaşma aile içi yakın temasla sınırlı olmuştur. 2022 yılında endemik ülkeler dışında görülen ve çok sayıda ülkeyi etkileyen salgında ise cinsel ilişki ile bulaş ön planda olmuştur.
Maymun çiçeğinin kuluçka süresi ne kadardır?
Maymun çiçeği virüsünün kuluçka dönemi 1-21 gün, genellikle 1-2 hafta olarak bilinmektedir. Bu dönemde belirti vermeyen hastalık, kuluçka dönemi ardından ateş, kas ağrısı, aşırı halsizlik, lenf bezlerinde büyüme ve baş ağrısı gibi öncül belirti ve bulgularla ortaya çıkar. Bulgular genellikle yüzde, kol ve bacaklarda, el içi, ayak tabanında ve genital bölgede görülür.
Maymun çiçeği (mpox) virüsü öldürür mü?
Çiçek hastalığına göre daha hafif seyreden maymun çiçeği virüsünde ölüm nadiren görülse de, evet ölümle sonuçlanan vakalarda bulunmaktadır. Ama semptomlarından birini göstermeniz durumunda hızlıca bir doktora görünmeniz durumunda iyileşme şansınızda yüksektir.
Maymun çiçeği virüsü (mpox) ne kadar sürede iyileşir?
Genellikle 2-4 hafta süren belirtileri olan ve kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır. Yaygın belirtileri arasında ateş, kaşıntılı deri döküntüsü, lenf düğümlerinde şişme ve halsizlik olan maymun çiçeği vürüsü, hastalığın şiddetine göre ağır vakalar ortaya çıkarabilir. Virüse maruz kaldığınızda döküntülerin kuruyup düşmesi, hastalığın genelde geçtiği anlamını taşır.
İnsandan insana bulaşma riskini azaltmak için neler yapılmalı?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) şimdilik edinilen bilgiler ışığında virüsün neden olduğu hastalığın belirtilerini gösteren insanlarla yakın temas kurulmamasını, bu hastaların izole edilmesi gerektiğini belirtmektedir.
Hayvandan insana bulaş riski nasıl azaltılabilir?
Maymun çiçeği virüsünden korunmak için hasta hayvanlarla ve dokularıyla temas edilmemesi konusunda özen gösterilmelidir. Temas edilecekse eldiven ve diğer koruyucu kıyafetler kesinlikle giyilmelidir. Mümkün olduğunca, insanların enfekte olan hayvanlardan uzak durması önemlidir.
Maymun çiçeği (mpox) virüsü yeni bir hastalık mıdır?
Virüsün neden olduğu hastalık yeni değildir. Maymunlarda 1958’de görülen virüs kaynaklı hastalık, insanlarda ilk kez 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde ortaya çıkmıştır.
Maymun çiçeği (mpox) virüsü neden önemli hale geldi?
Son dönemlerde 75 ülkede görülen vaka sayısı ile birlikte hastalığın daha fazla yayılma ihtimali maymun çiçeği virüsünü önemli hale getirmiş durumdadır. Afrika dışında görülün vaka sayısındaki hızlı artışa Dünya Sağlık Örgütü de dikkat çekmektedir. Türkiye’de de bugüne kadar sadece bir maymun çiçeği vakası bildirilmiştir.
Virüs en çok insanlara maymunlardan mı bulaşıyor?
İsminde ‘maymun’ kelimesinin olması virüsün sadece maymunlardan geçtiği algısına neden olmamalıdır. Hastalık maymunlardan daha çok fare ve sıçan gibi kemirgenlerle sincaplardan bulaşabilmektedir.
Cinsel temas ne kadar etkili?
Maymun çiçeği virüsü, damlacıkların "yakın temas" ile bulaşması sonucu kişiyi enfekte etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan açıklamada, maymun çiçeği virüsünün cinsel ilişki ile de yayıldığı belirtilmiştir. Bunun için korunmasız cinsel ilişkiden kaçınılması gerektiği ifade edilirken, bu hastalığın sadece cinsel yolla bulaşan bir hastalık olduğu düşünülmemelidir.
Maymun çiçeği (mpox) virüsü en çok nasıl bulaşır?
İnsanların topluca ve kalabalık halde gidebileceği kapalı mekanlar, toplu kullanılan kapalı havuzlar, sauna, buhar odaları, hamam ve jakuzilerden hastalığın bulaşma ihtimali bulunmaktadır. Bu alanlara mümkünse hastalık şüphesi taşıyanların gitmemesi gerekmektir. Özellikle hamamlarda hastalık şüphesi olanlardan yakın temas edilmemeli, köpük masajı ve kese gibi uygulamalar yapılmamalıdır.
Maymun çiçeği yüz yüze gelindiğinde bulaşır mı?
Maymun çiçeğinin insandan insana bulaşması konusunda uzun süreli yakın ten tene temas önemlidir. Enfekte kişinin sekresyonları (cinsel çıktılar dahil) ile direkt temas (lezyonlarla temas edecek şekilde sarılma, masaj, cinsel temas gibi), cilt lezyonları ile bütünlüğü bozulmuş deri veya mukozalarla (göz, burun, ağız mukozaları gibi) doğrudan temas veya yakın zamanda cilt lezyonlarından kontamine olmuş nesnelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temas önemli bulaş yolları arasında gösterilir. Bu tür temas genel olarak aynı evi paylaşan kişilerde, kapalı ortamlarda çok uzun süre yakın mesafede vakit geçirenlerde ve enfekte kişiyle kişisel koruyucu ekipman kullanmadan temas eden sağlık çalışanlarında risk oluşturur.
Maymun çiçeği (mpox) virüsü Türkiye\\\'de var mı?
Resmi açıklamalara göre maymun çiçeği virüsünün 2022 yılında Türkiye\\\'de bir kişide gördüğü açıklanmıştı ancak şuan için Türkiye\\\'de bildirilmiş başka bir maymun çiçeği vakası bulunmamaktadır. Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu\\\'nun maymun çiçeği virüsü ile ilgili yaptığı açıklamada da Türkiye için herhangi bir alarm durumunun söz konusu olmadığı ifade edilmiştir.
Maymun çiçeği (mpox) hastalığının doğal konakları kimlerdir?
Henüz doğal konakları ve virüsün nasıl dolaştığı netlik kazanmasa da mpox virüsüne duyarlı hayvanlar arasında sincap, keseli sıçanlar, fındık fareleri ve primatlar gibi kemirgenlerin olduğu düşünülmektedir.
Maymun çiçeği ile suçiçeği aynı mıdır?
Mpox olarak da ifade edilen maymun çiçeği hastalığı bir ortopoks virüsü iken suçiçeği bir uçuk virüsüdür. Diğer yandan suçiçeği hastalığı maymun çiçeğine göre çok daha bulaşıcıdır. İyileşme süresi olarak da suçiçeği genellikle 2 hafta içinde iyileşirken, maymun çiçeğinin iyileşme süresi 2-4 hafta olarak değerlendirilir.
Maymun çiçeğinden korunmanın en temel yolu nedir?
Mamuy çiçeğinden korunmanın en temel yolu el hijyenini korumaktır. Ellerin sık sık sabun ve suyla yıkanması veya alkol bazlı bir el antiseptiği kullanılması önerilmektedir. Özellikle hastanın kullandığı yüzeylere temas sonrası el hijyeninin sağlanması önemlidir.
Maymun çiçeği anneden bebeğe geçer mi?
Yapılan incelemelerde maymun çiçeği virüsünün anneden bebeğe gerek doğum öncesi gerek doğumda geçebildiği gösterilmiştir.
Maymun çiçeği için özel bir tedavi var mı?
Maymun çiçeği için özel olarak geliştirilmiş bir tedavi şu an için yoktur. Ancak, virüsler arasındaki genetik benzerlikler nedeniyle, çiçek hastalığını tedavi etmek için kullanılan antiviral ilaçlar maymun çiçeği tedavisinde kullanılabilse de etkinliği tam olarak kanıtlanmış değildir. ABD’de çiçek hastalığı aşı virüsü kullanılarak hazırlanan maymun çiçeği virüsü aşısı seçilmiş gruplarda kullanılmaktadır.
Maymun çiçeği mi çiçek hastalığı mı daha bulaşıcıdır?
Maymun çiçeği döküntüleri, 1980 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından dünya çapında eradike edildiği ilan edilen çiçek hastalığının döküntüleri ile benzerlik gösterir. Maymun çiçeği çiçek hastalığından daha az bulaşıcıdır ve daha hafif seyirli bir tabloya neden olur.
Çiğ et yemek maymun çiçeğine yol açar mı?
Çiğ ve az pişmiş enfekte hayvanların etleri ve enfekte hayvanların diğer ürünlerini yemek hastalığın bulaşması için önemli bir risk faktörüdür. Enfekte hayvan tarafından ısırılma, cilt bütünlüğünün bozulduğu yaralanmalar da bulaş açısından risklidir. Enfeksiyonun daha yoğun olduğu Batı ve Orta Afrika’da ormanlık alanlarda veya yakınında yaşayan insanlar, enfekte hayvanlara dolaylı olarak da maruz kalabilir. Aynı zamanda bu bölgede çiğ et tüketimi daha yaygın olduğu için risk de aynı oranda fazladır.